¿Sabes quién es el autor de este wayñito puneño?
"-Chucuiteñita de mis amores/ olvida todo el pasado y no llores/ Serás parte de mi vida/ por engreída has perdido mi corazón/ Con tus miradas y tus sonrisas/ cautivaste todo el tiempo mi cariño/ Ahora piensas recuperarlo/ cuando remedio no tienes, palomita/ En esta noche de mi partida/ hasta el cielo se ha nublado, serranita/ Horas tristes de mi vida en que mi amor se despide para siempre.-"
Comunícanos tus comentarios, primero, porque resulta gratificante ampliar el marco teórico de nuestras manifestaciones culturales y -luego- expresar al Autor las gracias por su Mensaje.
Chucuiteñita de mis amores es un elogio al amor, al sentimiento. Estuvo con nosotros de brazo con Gilberto Dávila Inojosa, músico de requinto y entonación sentida. No es wayño pandillero. Es mensaje en Re menor enraizado en la bohemia de aquella Tierra Azul como es la nuestra.
jueves, 13 de diciembre de 2012
domingo, 18 de noviembre de 2012
LOS ARRIEROS
Y cuenta la historia que fue la experiencia de un arriero de la región de Mendoza quien dirigió el paso de Los Andes al ejército libertador de San Martín.
Tradición caminera de nuestros pueblos; comercio itinerante iniciado en Cuyo, en Jujuy, en Salta. Transcurrir de horizontes, pampas y escarpados. Retornan hasta nosotros en poesía y en música de sentir popular. Don Ata -cariñoso tratamiento saludando la presencia de Atahualpa Yupanqui- tuvo que recorrer mucho "camino de a pie" para recibir lecciones de guitarra. Don Ata le dedicó versos tempraneros colmaditos de añoranzas: "Es bandera de nieblas su poncho al viento/ lo saludan las flautas del pajonal/ y guapeando en la senda por esos cerros/ el arriero va, el arriero va." (1)
"Madrugón tras madrugón" buscador de latitudes extendidas; sonrisa abierta al viento saboreando el aroma del valle cercano, se le oía cantar: "Desde mi montaña nieve, viento y sol, he bajado al valle solo por tu amor. He bajado al valle con una canción, cuita de mis penas nieve, viento y sol."
Que aquella fue forma de vivir en sobresaltos, tal vez. Quizá el repuntar los caminos para intercambiar cultura, nos gusta. Retornando, un canto acunado lejos interrumpía la tarde: "Cuando de Cuyo yo vuelvo cruzando la cordillera, ríe el corazón contento, una chilena me espera.. Viva la chicha y el vino, viva la cueca y la zamba, dos puntas tiene el camino y en las dos alguien me aguarda."
(Notas, 1: fragmentos, derechos de autor)
Tradición caminera de nuestros pueblos; comercio itinerante iniciado en Cuyo, en Jujuy, en Salta. Transcurrir de horizontes, pampas y escarpados. Retornan hasta nosotros en poesía y en música de sentir popular. Don Ata -cariñoso tratamiento saludando la presencia de Atahualpa Yupanqui- tuvo que recorrer mucho "camino de a pie" para recibir lecciones de guitarra. Don Ata le dedicó versos tempraneros colmaditos de añoranzas: "Es bandera de nieblas su poncho al viento/ lo saludan las flautas del pajonal/ y guapeando en la senda por esos cerros/ el arriero va, el arriero va." (1)
"Madrugón tras madrugón" buscador de latitudes extendidas; sonrisa abierta al viento saboreando el aroma del valle cercano, se le oía cantar: "Desde mi montaña nieve, viento y sol, he bajado al valle solo por tu amor. He bajado al valle con una canción, cuita de mis penas nieve, viento y sol."
Que aquella fue forma de vivir en sobresaltos, tal vez. Quizá el repuntar los caminos para intercambiar cultura, nos gusta. Retornando, un canto acunado lejos interrumpía la tarde: "Cuando de Cuyo yo vuelvo cruzando la cordillera, ríe el corazón contento, una chilena me espera.. Viva la chicha y el vino, viva la cueca y la zamba, dos puntas tiene el camino y en las dos alguien me aguarda."
(Notas, 1: fragmentos, derechos de autor)
viernes, 26 de octubre de 2012
ME GUSTARIA VISITAR PUNO
Me gustaría visitar Puno en su fiesta de noviembre. Llegar y recorrer mi Ciudad como yo la recuerdo todavía. Aprovecharía la visita para entusiasmarme con la programación de la fiesta. Desde la exhibición de wawas de pan y bizcocho, galletas, maicillos y alfajores, hasta la desbordante alegría de su juventud estudiantil designando su Reyna, empapelando su local y proclamando liderazgo. Me daría tiempo para abrazar familias de antaño, evocar sus chismes, sus alegrías, sus tomaduras de pelo.
Siempre lo hice y esta vez también: alternar con representantes de la Bohemia Puneña para aprender canciones de moda, captar wayñitos nuevos e intercambiar novedades "de acá y de allá". Cantaría para ellos algunas zambitas del recuerdo. Por ejemplo: "Cuando se acorten los días junto a mi sombra y mi alma caiga sangrando al atardecer; yo levantaré mis ojos pidiendo al Cielo volverte a ver, volverte a ver. Vuela, vuela golondrina; vuelve del más allá. Vuelve desde el fondo de la vida sobre la luz, cruzando el mar, cruzando el mar." ("Golondrinas", Eduardo Falú).
Finalmente -y sólo en secreto para Ti- me gustaría visitar Puno en su fiesta de noviembre para tratar de encontrar rasgos imperturbables de aquellos tiempos: en el rumor del viento acercándose desde Ventilla; en la esperanza subiendo al Azoguini y en la seguridad de que aquellos cambios de matiz de las nubes alrededor del Cancharani, son presagios de una granizada segura.
Siempre lo hice y esta vez también: alternar con representantes de la Bohemia Puneña para aprender canciones de moda, captar wayñitos nuevos e intercambiar novedades "de acá y de allá". Cantaría para ellos algunas zambitas del recuerdo. Por ejemplo: "Cuando se acorten los días junto a mi sombra y mi alma caiga sangrando al atardecer; yo levantaré mis ojos pidiendo al Cielo volverte a ver, volverte a ver. Vuela, vuela golondrina; vuelve del más allá. Vuelve desde el fondo de la vida sobre la luz, cruzando el mar, cruzando el mar." ("Golondrinas", Eduardo Falú).
Finalmente -y sólo en secreto para Ti- me gustaría visitar Puno en su fiesta de noviembre para tratar de encontrar rasgos imperturbables de aquellos tiempos: en el rumor del viento acercándose desde Ventilla; en la esperanza subiendo al Azoguini y en la seguridad de que aquellos cambios de matiz de las nubes alrededor del Cancharani, son presagios de una granizada segura.
viernes, 28 de septiembre de 2012
LUISA, JUMASTI...
Luisa, asky churata suma kullaka, kunamastasa? Waliki..?
Nayanx sutijax Robertuwa, Tata Markosan sobrinopawa; tunka paqallquni maranitwa.
Pelot anatirirakitwa; pä mirky pelotanakax utjiwa; jilajax mä pelot utjarakiwa.
Pablox amigoxawa; jupax anatañ pampar kayukiw sari; nayax kayukirakiw sararakta.
Anatañ masinakajax tunkaniwa. Domingo jayp'ox jiwasanakax anatapxañaniwa.
Jumasti, Luisa ¿Pelot anatañ munta? Janiti.. waliki suma kullaka. Qhipürkama.
Jisk'a Aymar lurañanaka. Ejercicio en Aymara elemental.
Nayanx sutijax Robertuwa, Tata Markosan sobrinopawa; tunka paqallquni maranitwa.
Pelot anatirirakitwa; pä mirky pelotanakax utjiwa; jilajax mä pelot utjarakiwa.
Pablox amigoxawa; jupax anatañ pampar kayukiw sari; nayax kayukirakiw sararakta.
Anatañ masinakajax tunkaniwa. Domingo jayp'ox jiwasanakax anatapxañaniwa.
Jumasti, Luisa ¿Pelot anatañ munta? Janiti.. waliki suma kullaka. Qhipürkama.
Jisk'a Aymar lurañanaka. Ejercicio en Aymara elemental.
lunes, 24 de septiembre de 2012
TRES NORMAS DE CONDUCTA
JANIWA K'ARISIÑATI No debes mentir
JANIWA LUNTHATHAÑATI No debes robar
JANIWA JAYRAÑATI No debes ser flojo (1)
AMA LLULLA No mentir
AMA SUA No robar
AMA Q'ELLA No ser ocioso (2)
Voz de las Culturas Aymara y Quechua. Normas para una Vida de Nivel y Jerarquía. Instante de meditación desde la dimensión de los Andes del Perú, pensando en la sociedad actual.
Notas (1) Copia de Curso básico de Aymara, Internet.
(2) Versión popular en Idioma Quechua
JANIWA LUNTHATHAÑATI No debes robar
JANIWA JAYRAÑATI No debes ser flojo (1)
AMA LLULLA No mentir
AMA SUA No robar
AMA Q'ELLA No ser ocioso (2)
Voz de las Culturas Aymara y Quechua. Normas para una Vida de Nivel y Jerarquía. Instante de meditación desde la dimensión de los Andes del Perú, pensando en la sociedad actual.
Notas (1) Copia de Curso básico de Aymara, Internet.
(2) Versión popular en Idioma Quechua
lunes, 10 de septiembre de 2012
UN JEROGLÍFICO CON MISTERIO
-"La palabra es una especie de jeroglífico cuyo misterio se llama idea, como la idea es otro jeroglífico cuyo misterio se llama espíritu, como el espíritu es otro jeroglífico cuyo misterio se llama Dios.- (Roque Barcia, Sinónimos Castellanos, Ed. Sopena Argentina S.A.)
Interesante, verdad? Un jeroglífico con misterio a partir de una palabra, de cualquier palabra: yapu, por ejemplo, que identifica, en Idioma Aymara, la idea de sembrío, chacra.
Sistema de jeroglíficos que hermanan (apilla yapunakaxa; ch'iar imilla ch'oqe yapunakawa) generando identidad sostenible a través del tiempo. Que nos invitan a sonreír o patentizar dolor. Significación simbólica que se inicia en la confrontación cultural y permanece ligada al campo ilimitado de las necesidades colectivas en desarrollo.
- Buenos dias Roberto, Pablosti?
- Janiw akankiti.
- Jilamasti
- Janirakiw akankarakiti.
Interesante, verdad? Un jeroglífico con misterio a partir de una palabra, de cualquier palabra: yapu, por ejemplo, que identifica, en Idioma Aymara, la idea de sembrío, chacra.
Sistema de jeroglíficos que hermanan (apilla yapunakaxa; ch'iar imilla ch'oqe yapunakawa) generando identidad sostenible a través del tiempo. Que nos invitan a sonreír o patentizar dolor. Significación simbólica que se inicia en la confrontación cultural y permanece ligada al campo ilimitado de las necesidades colectivas en desarrollo.
- Buenos dias Roberto, Pablosti?
- Janiw akankiti.
- Jilamasti
- Janirakiw akankarakiti.
miércoles, 29 de agosto de 2012
EL DIÁLOGO EN IDIOMA AYMARA
El diálogo funciona como sistema de comunicación habitual en la Cultura Aymara. Preguntas directas y respetuosas hasta en el humorismo; respuestas que cubren el ámbito de información necesaria. El diálogo en Aymara constituye uno de los mecanismos más directos para reír y festejar entre familiares y amistades.
Amigas y amigos, gracias anticipadas por leer nuestra iniciativa en Aymara elemental.
-Chuy, Jose, yoqall wawa, kawks sarta? Jilanakamasti utankapxeti?
-Kamisaraki, Tata Domingo. Iskuylar sarta. Jilanakaxax utankapxewa. Jayp'ox jupanakax pelot anatapxaniwa.
-Walikiwa, yoqall wawa. Kullakanakamasti, Ilave markar sarapxeti?
-Jisa, Tata Domingo. Qharür alwaj akar jutapxäniwa.
-Kunarus kullakanakamax Ilave markar sarapxani?
-Aymar yatichirinakax visitiriw sarapxani.
Amigas y amigos, gracias anticipadas por leer nuestra iniciativa en Aymara elemental.
-Chuy, Jose, yoqall wawa, kawks sarta? Jilanakamasti utankapxeti?
-Kamisaraki, Tata Domingo. Iskuylar sarta. Jilanakaxax utankapxewa. Jayp'ox jupanakax pelot anatapxaniwa.
-Walikiwa, yoqall wawa. Kullakanakamasti, Ilave markar sarapxeti?
-Jisa, Tata Domingo. Qharür alwaj akar jutapxäniwa.
-Kunarus kullakanakamax Ilave markar sarapxani?
-Aymar yatichirinakax visitiriw sarapxani.
viernes, 17 de agosto de 2012
EL LOCRO DE ZAPALLO
Debía ser con zapallo arequipeño recién llegado de la vertiente agrícola de Majes. Cultivado y asoleado con diligencia tradicional bajo el candor, la sonrisa y el canto de sus muchachas en flor. Zapallo mistiano, dulce y amarillito, reclamando la compañía del ají y del kilo de habas en su verdor.
Puno, la tierra de nuestro origen, dispuesta con sus porciones de chijchipa lugareña, papa nueva de las islas y queso fresco. Delicia programable en cualquier momento desde carnavales hasta navidad. Invitación al calor de hogar, reflejando la alegría y la satisfacción de Mamá, una veces con choclo tierno y cochayuyo; otras con pecho de vaca impregnado de wuacatay.
Sin duda, la olla de barro más grande de casa recibía el encargo de cocinar la mixtura, con el calor de wuaykuna seca encendida. Tradición ancestral actualizada.
Te acuerdas? Umakaya, chuñito negro, tunta o arroz graneado al escoger, para el gusto de tantas personas alrededor de la mesa. Locro puneño con yapa para engalanar la fiesta del medio día en los hogares del campo y la ciudad.
Puno, la tierra de nuestro origen, dispuesta con sus porciones de chijchipa lugareña, papa nueva de las islas y queso fresco. Delicia programable en cualquier momento desde carnavales hasta navidad. Invitación al calor de hogar, reflejando la alegría y la satisfacción de Mamá, una veces con choclo tierno y cochayuyo; otras con pecho de vaca impregnado de wuacatay.
Sin duda, la olla de barro más grande de casa recibía el encargo de cocinar la mixtura, con el calor de wuaykuna seca encendida. Tradición ancestral actualizada.
Te acuerdas? Umakaya, chuñito negro, tunta o arroz graneado al escoger, para el gusto de tantas personas alrededor de la mesa. Locro puneño con yapa para engalanar la fiesta del medio día en los hogares del campo y la ciudad.
lunes, 23 de julio de 2012
TATA CURA WISITIRIWA SARÁ
-Luisa, qawqhanis jilanakamax?
.Kimsaniwa. Kullakanakaxax payaniwa.
-Jumanakax aka pampan pelot anatapxätati?
.Janiw pelot anatapxkit. Nanakax tromp anatapxta.
-Qharurüsti?
.Chawll katuriw sarapxäta.
-Kuna horasarus chawll katuriw sarapxtäti?
.Alwax sarapxatawa. ¿Sarañ munta?
-Janiw chawll katurit sarañ muntkit. Iglesiarü sará. Tata cura wisitiriwa sará.
Nota. Jesús Santisteban Ávila, ejercicio en Aymara elemental.
.Kimsaniwa. Kullakanakaxax payaniwa.
-Jumanakax aka pampan pelot anatapxätati?
.Janiw pelot anatapxkit. Nanakax tromp anatapxta.
-Qharurüsti?
.Chawll katuriw sarapxäta.
-Kuna horasarus chawll katuriw sarapxtäti?
.Alwax sarapxatawa. ¿Sarañ munta?
-Janiw chawll katurit sarañ muntkit. Iglesiarü sará. Tata cura wisitiriwa sará.
Nota. Jesús Santisteban Ávila, ejercicio en Aymara elemental.
sábado, 14 de julio de 2012
TRES CORTITAS PARA LA HORA DEL CAFÉ
La publicación de libros en Idioma Aymara se ha incrementado en la Región Puno-Perú. Diccionarios bilingües, ejemplares de narrativa, costumbres y tradiciones; cosmovisión y adivinanzas constituyen algunos ejemplos.
El idioma de la cultura Chimú en el norte de Perú recibe la atención incrementada de investigadores. Nos informan del funcionamiento de academias para su enseñanza en La Libertad y Lambayeque.
Un anhelo recurrente: que el periodismo nacional reserve también espacios para las noticias y comentarios en Idiomas amazónicos, Chimú, Quechua y Aymara.
El idioma de la cultura Chimú en el norte de Perú recibe la atención incrementada de investigadores. Nos informan del funcionamiento de academias para su enseñanza en La Libertad y Lambayeque.
Un anhelo recurrente: que el periodismo nacional reserve también espacios para las noticias y comentarios en Idiomas amazónicos, Chimú, Quechua y Aymara.
sábado, 7 de julio de 2012
TE CUENTO?
KAMISARAKI (cómo estás?) y su respuesta WALIKI (estoy bien) constituyen expresiones de saludo popularmente generalizadas entre Aymara hablantes. Y también entre personas que apenas escalan el primer peldaño del Idioma. Me hubiera gustado que la primera lección del método a mi alcance, hubiera sido alrededor de tales expresiones de saludo. Pero no. Los autores daban por inaugurado el primer tema con otros ejemplos. KUNASA AKAXA (qué es esto?) para generar preguntas igualmente interesantes. Ejemplo. KUNASA AKAXA, MAMA? (qué es esto, señora?), KUNASA AKAXA, TATA? (qué es esto, señor?)
El Idioma Aymara construye su sistema funcional en base a sufijos oracionales (definición que pertenece a Aymara en el Internet), siendo esta una de sus características predominantes.
Esta nota no pretende ser una lección de Aymara. Nosotros somos, también, estudiantes permanentes de su cultura. Lo que ahora se lee es una cordial invitación alrededor de una estimulante experiencia cognoscitiva. Si en tu biblioteca tienes un texto para aprender el Idioma Aymara: acógelo aún más; te brindará experiencias muy saludables. JAKHISIÑKAMA (hasta la próxima).
El Idioma Aymara construye su sistema funcional en base a sufijos oracionales (definición que pertenece a Aymara en el Internet), siendo esta una de sus características predominantes.
Esta nota no pretende ser una lección de Aymara. Nosotros somos, también, estudiantes permanentes de su cultura. Lo que ahora se lee es una cordial invitación alrededor de una estimulante experiencia cognoscitiva. Si en tu biblioteca tienes un texto para aprender el Idioma Aymara: acógelo aún más; te brindará experiencias muy saludables. JAKHISIÑKAMA (hasta la próxima).
domingo, 1 de julio de 2012
PELOT ANATAPXÄTATI (1)
- Jichhürux wali thayawa, Pablo. Jumanakax kuns lurapxta? Pelot anatapxätati?
- Jisa, suma waynito, pelot anatapxätawa.
- Khitinakas pelot anatapxäniti?
- Masixanakax anatapxäniwa. Jupanakax utaxaru uywa aych manqapxaniwa.
- Kawkinsa jumanakax pelot anatapxätati?
- Uka pelot kanchan.
- Kuna horasarus akar jutapxätati?
- Janiw yatkti, suma jilata. Jumasti, pelot anatañ muntati?
- Janiw muntkati. Jilanakasax puripxäniwa. Mamasar visitapxäniwa.
- Waliki, Pablo, qharürkama.
- Iyaw suma waynito, jikhisiñkama.
Notas (1) Pelot anatapxätati (Ustedes jugarán a la pelota?) Ejercicios de escritura Aymara elemental: Jesús Santisteban Ávila.
- Jisa, suma waynito, pelot anatapxätawa.
- Khitinakas pelot anatapxäniti?
- Masixanakax anatapxäniwa. Jupanakax utaxaru uywa aych manqapxaniwa.
- Kawkinsa jumanakax pelot anatapxätati?
- Uka pelot kanchan.
- Kuna horasarus akar jutapxätati?
- Janiw yatkti, suma jilata. Jumasti, pelot anatañ muntati?
- Janiw muntkati. Jilanakasax puripxäniwa. Mamasar visitapxäniwa.
- Waliki, Pablo, qharürkama.
- Iyaw suma waynito, jikhisiñkama.
Notas (1) Pelot anatapxätati (Ustedes jugarán a la pelota?) Ejercicios de escritura Aymara elemental: Jesús Santisteban Ávila.
viernes, 15 de junio de 2012
INVITACION PARA TI (1)
"Yatiskaraktasa Aymara arsuñxa, ukhamaxa, inampi Aymaratxa qillqauxasmaxa. Qillqt'asiwaymalla sapuruta sapururjama. (1)
-Tú sabes hablar Aymara, entonces puedes escribir en Aymara. Escribe, escribe todos los días.- (1)
Nota (1) Texto en Español propuesto por Jesús Santisteban Ávila. Traducción al Idioma Aymara: César Cutipa Quenta (Acora, Puno) para Aymara elemental.
-Tú sabes hablar Aymara, entonces puedes escribir en Aymara. Escribe, escribe todos los días.- (1)
Nota (1) Texto en Español propuesto por Jesús Santisteban Ávila. Traducción al Idioma Aymara: César Cutipa Quenta (Acora, Puno) para Aymara elemental.
jueves, 31 de mayo de 2012
JANIWA, JANIRAKIWA (1)
. Mayay jiskt'asima, suma jilata.
. Kunas yoqalla.
. Jumanx kunas sutimaxa.
. Nayan sutixax Josiyawa.
. Qawqhankis jilanakamax.
. Payaniwa. Awer..Tomas, Marcelo.. waw. jilanakaxax kimsaniwa: Tomas, Marcelo, Adrian. Ukamawa.
. Waliki.
. Jumasti, qawqha amigonakamax utji.
. Waljaniwa. Eskwela masinakaxax pusini; anatañ amigonakaxax tunkani. Walja amigonakax utjiwa.
. Iyaw.
. Jichhasti..Punot sarañ munt-ta.
. Janiw sarañ munt-kti. Qharurox Axora markat sará. Mamaxar visitiriw sará.
(1) Jesús Santisteban Ávila, Aymar yateqer lurañanaka.
. Kunas yoqalla.
. Jumanx kunas sutimaxa.
. Nayan sutixax Josiyawa.
. Qawqhankis jilanakamax.
. Payaniwa. Awer..Tomas, Marcelo.. waw. jilanakaxax kimsaniwa: Tomas, Marcelo, Adrian. Ukamawa.
. Waliki.
. Jumasti, qawqha amigonakamax utji.
. Waljaniwa. Eskwela masinakaxax pusini; anatañ amigonakaxax tunkani. Walja amigonakax utjiwa.
. Iyaw.
. Jichhasti..Punot sarañ munt-ta.
. Janiw sarañ munt-kti. Qharurox Axora markat sará. Mamaxar visitiriw sará.
(1) Jesús Santisteban Ávila, Aymar yateqer lurañanaka.
miércoles, 23 de mayo de 2012
T'ANT'A LURIRIWA (1)
. Timuku, suma jilata, jichhurox kuns lurta.
. Aymar tarey lurta, Jwana. Ukanakax Aymar lurañanakawa.
. Jumax eskwelanktati.
. Jisa, eskwelanktwa. Jumasti.
. Janiw eskwelank-kti. Jumax Aymar yateqeritati.
. Aymar yateqeritwa. Uñjañ munt-ta. Akanakax Aymar liwrunakawa.
. Kuna leccionanktasa.
. Pusi leccionanktawa.
. Khä eskwelan qawqa Aymara yateqerinakasa utji.
. Waljaniwa.
. Kawkinkisa Juliox.
. Plateria markankiwa. Kayukiw sarani.
. Kuna Juliox luriritasa.
. T'ant'a luririwa.
. Walikiw, Timuku.
. Jakisiñkama, Jwana.
(1) Jesús Santisteban Ávila, Aymar yateqer lurañanakawa.
. Aymar tarey lurta, Jwana. Ukanakax Aymar lurañanakawa.
. Jumax eskwelanktati.
. Jisa, eskwelanktwa. Jumasti.
. Janiw eskwelank-kti. Jumax Aymar yateqeritati.
. Aymar yateqeritwa. Uñjañ munt-ta. Akanakax Aymar liwrunakawa.
. Kuna leccionanktasa.
. Pusi leccionanktawa.
. Khä eskwelan qawqa Aymara yateqerinakasa utji.
. Waljaniwa.
. Kawkinkisa Juliox.
. Plateria markankiwa. Kayukiw sarani.
. Kuna Juliox luriritasa.
. T'ant'a luririwa.
. Walikiw, Timuku.
. Jakisiñkama, Jwana.
(1) Jesús Santisteban Ávila, Aymar yateqer lurañanakawa.
miércoles, 16 de mayo de 2012
PATRIMONIO CULTURAL INMATERIAL
Estamos seguros que en la Comunidad Campesina de Ch'eka Pupuja (Provincia de Azángaro, Región Puno-Perú) las necesidades de infraestructura, entre otras, subsisten. Los artesanos de aquella pintoresca comunidad tal vez no disponen de un local artesanal dónde reunirse para desarrollar sus inquietudes.
Ch'eka Pupuja funciona como centro de operaciones de la comunidad de artesanos, artistas, imaginarios, de la cual surgió hace mucho tiempo la figura emblemática de lo que se conoce como Torito de Pucará. El campesino azangarino creó la figura del Torito como expresión de belleza, armonía y utilidad a los designios del hombre. Y entre sus particularidades estos trabajadores también son diestros -por generaciones- en la aplicación del sistema de vidriado en arcilla.
El Torito -originario de Ch'eka Pupuja- constituye expresión perteneciente a la Cultura Inmaterial Quechua de Azángaro y por tanto los ingresos económicos provenientes del pago de Derechos de Autor forman parte del capital financiero de aquella colectividad. La iniciativa privada, reproduciendo o comercializando producciones de Toritos en serie, está obligada a pagar los derechos respectivos, en función del correspondiente contrato.
La fiesta anual de las Alasitas en la ciudad de Puno (Perú) -tres de mayo- es una de las varias Alasitas que la Cultura Aymara ha inaugurado tanto en la República de Bolivia, como en diferentes sectores del AltiplanoPeruano. Alasitas, nombre propio; invitación ancestral que fecunda la tradición de nuestros pueblos; oportunidad para adquirir símbolos ligados a venerar la Pacha Mama. Alasitas y su producción de símbolos constituye Patrimonio Cultural Inmaterial. La producción de objetos en serie de la que dispone el mercado citadino, no es apropiada a la naturaleza esencial de Alasitas. El artesano que trabaja sus creaciones para ofrecerlas en la Feria imprime a su creatividad el impacto del pensamiento creador y la sutileza de su inspiración.
El Ek'eko así como la palabra Alasitas (Idioma Aymara) son expresiones de la Cultura Inmaterial de su origen. Sus Derechos de Autor -inalienables en todos los casos- deben revertir en ingresos que la iniciativa privada paga -o debe pagar- por el uso de tales expresiones, como sucede en cualquier parte del mundo económico y financiero. La figura ancestral del Ek'eko puede exhibirse como elemento de propaganda comercial. Y la producción en seriede los muñecos del ekeko pequeño pueden ofrecerse al público en cincuentinueve nuevos soles cada uno. Y las "alasitas" a veinticuatro nuevos soles cada una (1). Pero los Derechos de Autor deben beneficiar la solución de algunas limitaciones presentes en el campo artesanal de origen.
Nota. (1) Datos obtenidos del Diario La República, Lima.
Ch'eka Pupuja funciona como centro de operaciones de la comunidad de artesanos, artistas, imaginarios, de la cual surgió hace mucho tiempo la figura emblemática de lo que se conoce como Torito de Pucará. El campesino azangarino creó la figura del Torito como expresión de belleza, armonía y utilidad a los designios del hombre. Y entre sus particularidades estos trabajadores también son diestros -por generaciones- en la aplicación del sistema de vidriado en arcilla.
El Torito -originario de Ch'eka Pupuja- constituye expresión perteneciente a la Cultura Inmaterial Quechua de Azángaro y por tanto los ingresos económicos provenientes del pago de Derechos de Autor forman parte del capital financiero de aquella colectividad. La iniciativa privada, reproduciendo o comercializando producciones de Toritos en serie, está obligada a pagar los derechos respectivos, en función del correspondiente contrato.
La fiesta anual de las Alasitas en la ciudad de Puno (Perú) -tres de mayo- es una de las varias Alasitas que la Cultura Aymara ha inaugurado tanto en la República de Bolivia, como en diferentes sectores del AltiplanoPeruano. Alasitas, nombre propio; invitación ancestral que fecunda la tradición de nuestros pueblos; oportunidad para adquirir símbolos ligados a venerar la Pacha Mama. Alasitas y su producción de símbolos constituye Patrimonio Cultural Inmaterial. La producción de objetos en serie de la que dispone el mercado citadino, no es apropiada a la naturaleza esencial de Alasitas. El artesano que trabaja sus creaciones para ofrecerlas en la Feria imprime a su creatividad el impacto del pensamiento creador y la sutileza de su inspiración.
El Ek'eko así como la palabra Alasitas (Idioma Aymara) son expresiones de la Cultura Inmaterial de su origen. Sus Derechos de Autor -inalienables en todos los casos- deben revertir en ingresos que la iniciativa privada paga -o debe pagar- por el uso de tales expresiones, como sucede en cualquier parte del mundo económico y financiero. La figura ancestral del Ek'eko puede exhibirse como elemento de propaganda comercial. Y la producción en seriede los muñecos del ekeko pequeño pueden ofrecerse al público en cincuentinueve nuevos soles cada uno. Y las "alasitas" a veinticuatro nuevos soles cada una (1). Pero los Derechos de Autor deben beneficiar la solución de algunas limitaciones presentes en el campo artesanal de origen.
Nota. (1) Datos obtenidos del Diario La República, Lima.
viernes, 4 de mayo de 2012
AKAX AYMAR YATEQER LURAÑANAKAWA
j. Jichhurox wali thayawa, suma kullaka.
m. Ukhamawa, Jacinta.
j. Khä suma wawanakax wawanakamati.
m. Jisa, suma kullaka, wawanakaxawa. Payani.
j. Waliki, Maria.
m. Kawkinsa suma wawutanakax utji. Wawanakaxax eskwelar sarañ munti. Jupanakax phesqa suxta maraniwa. Aka markan wawutanakasa utji. Yatichirinakasti, taqi chuyma yatichta.
j. Ah.. María: wawutanakax...janiw yatki. Khä inglesian mä eskwelar utjiwa. Yateqer wawanakax waljaniwa. Pedrox, jilaxar, yatichirirakiwa. Nayax jiskht'asima.
m. Jilamax yatichiriti. Kawkinkis trabaji.
j. Markankiwa.
m. Diospagara, suma kullaka.
j. Jakhisiñkkama.
Jesús Santisteban Ávila, akax Aymar yateqer lurañanakawa
m. Ukhamawa, Jacinta.
j. Khä suma wawanakax wawanakamati.
m. Jisa, suma kullaka, wawanakaxawa. Payani.
j. Waliki, Maria.
m. Kawkinsa suma wawutanakax utji. Wawanakaxax eskwelar sarañ munti. Jupanakax phesqa suxta maraniwa. Aka markan wawutanakasa utji. Yatichirinakasti, taqi chuyma yatichta.
j. Ah.. María: wawutanakax...janiw yatki. Khä inglesian mä eskwelar utjiwa. Yateqer wawanakax waljaniwa. Pedrox, jilaxar, yatichirirakiwa. Nayax jiskht'asima.
m. Jilamax yatichiriti. Kawkinkis trabaji.
j. Markankiwa.
m. Diospagara, suma kullaka.
j. Jakhisiñkkama.
Jesús Santisteban Ávila, akax Aymar yateqer lurañanakawa
viernes, 20 de abril de 2012
SUMA UTANAKAX UTJIWA (1)
- Jacinto.. kunamastasa, waliki.
- Walikiraki, suma jilata.
- Jichhurox Yunguyunktati.
- Jisa, Yunguyunktwa. Uta luriritwa. Jumasti, yap luriritasa.
- Janiw yap lurkti. Nayax eskwelanktwa. Aymara yateqeritwa. Sapüru eskwelar sartwa.
- Tatamasti.
- Jupax walikiwa. Jichhurox utankiwa.
- Akasti..
- Ah..ukax pä chiar phisinakawa.
- Phisinakamati.
- Phisinakaxawa. Suma uywanakawa.
- Qawqha maras niy Yunguyunkta.
- Pä maraw niy Yunguyunkta. Suma markawa. Walja suma utanakax utjiwa. Ch'oqe apill yapunakax sumawa ali. Visitañ munt-ta.
- Diospagara, suma jilata.
- Mariasti, kawkinsa kullakamax. Akankiti.
- Jisa, Mariax akankiwa. Jichhurox uywa awatiritwa.
- Jilamasti.
- Ah.. Pedrox.. markankiwa.
- Ukhamawa, jakisiñkama.
- Jakisiñkama, jilata.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
- Walikiraki, suma jilata.
- Jichhurox Yunguyunktati.
- Jisa, Yunguyunktwa. Uta luriritwa. Jumasti, yap luriritasa.
- Janiw yap lurkti. Nayax eskwelanktwa. Aymara yateqeritwa. Sapüru eskwelar sartwa.
- Tatamasti.
- Jupax walikiwa. Jichhurox utankiwa.
- Akasti..
- Ah..ukax pä chiar phisinakawa.
- Phisinakamati.
- Phisinakaxawa. Suma uywanakawa.
- Qawqha maras niy Yunguyunkta.
- Pä maraw niy Yunguyunkta. Suma markawa. Walja suma utanakax utjiwa. Ch'oqe apill yapunakax sumawa ali. Visitañ munt-ta.
- Diospagara, suma jilata.
- Mariasti, kawkinsa kullakamax. Akankiti.
- Jisa, Mariax akankiwa. Jichhurox uywa awatiritwa.
- Jilamasti.
- Ah.. Pedrox.. markankiwa.
- Ukhamawa, jakisiñkama.
- Jakisiñkama, jilata.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
lunes, 16 de abril de 2012
SAMIQILLQANAKAWA (1)
- Kunas akaxa Julia.
- Ukax suma samiqillqanakawa; sixsuñ lapisanakawa. Uñjan munta.
- Ah.. akax samiqillqanakawa; colora lapisanakawa.. waliki Julia. Jumax, qawqha samiqillqanakaxa alta.
- Waljawa. Pä tunka phesqniwa.
- Aka markan eskwelar utji.
- Jisa, utjiwa. Yateqañ munta. Kunas yateqañ munta: qillqañ, parlañ, sixsuñ.
- Nayax samichañ yateqañ munta. Khä eskwelan qawqha samichañ yatichirisa utji.
- Janiw yatkti (phesqa, kimsa, pusi) jani, janiw yatkti.
- Jilamax samichañ yatkiti.
- Jisa, yatkiwa. Eskwelar tarey luriwa.
- Kawkinsa suma yatichañ liwro utji.
- Julina utjiwa.
- Qharurox Juli markat sara. Mä liwro alta.
- Ukhamawa suma kullaka.
- Walikiwa Julia.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
- Ukax suma samiqillqanakawa; sixsuñ lapisanakawa. Uñjan munta.
- Ah.. akax samiqillqanakawa; colora lapisanakawa.. waliki Julia. Jumax, qawqha samiqillqanakaxa alta.
- Waljawa. Pä tunka phesqniwa.
- Aka markan eskwelar utji.
- Jisa, utjiwa. Yateqañ munta. Kunas yateqañ munta: qillqañ, parlañ, sixsuñ.
- Nayax samichañ yateqañ munta. Khä eskwelan qawqha samichañ yatichirisa utji.
- Janiw yatkti (phesqa, kimsa, pusi) jani, janiw yatkti.
- Jilamax samichañ yatkiti.
- Jisa, yatkiwa. Eskwelar tarey luriwa.
- Kawkinsa suma yatichañ liwro utji.
- Julina utjiwa.
- Qharurox Juli markat sara. Mä liwro alta.
- Ukhamawa suma kullaka.
- Walikiwa Julia.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
lunes, 9 de abril de 2012
JILAXAR KAYUKIW SARANI (1)
m. Rosawra, suma Aymar yatiraktati.
r. Yatiraktwa. Waljawa Aymar tarey lurta: mayüru, qillqaña; payüru, sixsuña; sapüru, parlaña. Markan eskwelar kimsa Aymar yatichiriwa utji. Yateqeristi. Tunka suxtani utjiwa. Sumawa. Jumasti Maria Aymar parlaña munta.
m. Jisa, Aymar parlaña munta. Tataxar janirax munkaniti kunalaykutex janiw jilaxar utjarakiwa, ja, ja.
r. Pedrosti
m. Jilaxar janiw akankiti. Kayukiw sarani.
r. Ña puniwa jikhisiñani.
m. Iyaw.. suma kullaka, jikhisiñkama.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
r. Yatiraktwa. Waljawa Aymar tarey lurta: mayüru, qillqaña; payüru, sixsuña; sapüru, parlaña. Markan eskwelar kimsa Aymar yatichiriwa utji. Yateqeristi. Tunka suxtani utjiwa. Sumawa. Jumasti Maria Aymar parlaña munta.
m. Jisa, Aymar parlaña munta. Tataxar janirax munkaniti kunalaykutex janiw jilaxar utjarakiwa, ja, ja.
r. Pedrosti
m. Jilaxar janiw akankiti. Kayukiw sarani.
r. Ña puniwa jikhisiñani.
m. Iyaw.. suma kullaka, jikhisiñkama.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
lunes, 2 de abril de 2012
UTA MASIXAWA (1)
-Kunasa sutimaxa imilla wawa? Ah.. jumaxa Juliawa, uta masixawa. Mama Rosawra wawapawa.
Qhawqa maranitasa, imilla wawa? Tunka pesqaniti? Tunka suxtaniti? Qhawqa maranitasa?
Jumaxa eskwelaru saräta? Eskwelamanxa qhawqa yatichirinakasa utji? Ukhamawa Julia..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
Qhawqa maranitasa, imilla wawa? Tunka pesqaniti? Tunka suxtaniti? Qhawqa maranitasa?
Jumaxa eskwelaru saräta? Eskwelamanxa qhawqa yatichirinakasa utji? Ukhamawa Julia..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
viernes, 23 de marzo de 2012
JUMAX AYMARA YATIRAKTATI (1)
j. Askichurata suma jilata
m. Askichurata Jose. Kamisäsktasa.
j. Walikïsktwa, jumasti.
m. Nayasa walikïskaraktwa.
j. Jumax Aymar yatiraktati.
m Jisa, nayax Aymar yatiraktwa. Jumasti, Aymar parlaraktati.
j. Jisa, nayax Aymar parlaraktwa. Jumax Aymar qillqaraktati.
m. Ukhamawa.
j. Waliki, jiwasax Aymar yatiraktanwa.
(1) Jesús Santisteban Ávila, prácticas en Aymara elemental.
m. Askichurata Jose. Kamisäsktasa.
j. Walikïsktwa, jumasti.
m. Nayasa walikïskaraktwa.
j. Jumax Aymar yatiraktati.
m Jisa, nayax Aymar yatiraktwa. Jumasti, Aymar parlaraktati.
j. Jisa, nayax Aymar parlaraktwa. Jumax Aymar qillqaraktati.
m. Ukhamawa.
j. Waliki, jiwasax Aymar yatiraktanwa.
(1) Jesús Santisteban Ávila, prácticas en Aymara elemental.
viernes, 16 de marzo de 2012
NAYAXA YATICHIRIRAKITWA (1)
m. Nayaxa yarichirirakitwa; jumasti Pedro
p. Nayaxa awatirirakitwa
m. Luisasti
p. Luisaxa yap luririrakitwa
m. Pedro, jumax awatirirakiti
p. Jisa, nayax awatirirakitwa
m. Mayay jiskt'asima
p. Kunasa
m. Luisax amigomati
p. Jisa, amigoxawa. Luisax nayana suma masixawa
m. Tata Pedrosti amigomati
p. Jisa, jupax amigoxawa
m. Tayka mamasti
p. Jupax janiw masixakiti. Jupax nayan suma tayka mamawa
m. Ukhamawa Pedro
p. Walikiwa Miguel
(1) Jesús Santisteban Ávila, prácticas de Aymara elemental
p. Nayaxa awatirirakitwa
m. Luisasti
p. Luisaxa yap luririrakitwa
m. Pedro, jumax awatirirakiti
p. Jisa, nayax awatirirakitwa
m. Mayay jiskt'asima
p. Kunasa
m. Luisax amigomati
p. Jisa, amigoxawa. Luisax nayana suma masixawa
m. Tata Pedrosti amigomati
p. Jisa, jupax amigoxawa
m. Tayka mamasti
p. Jupax janiw masixakiti. Jupax nayan suma tayka mamawa
m. Ukhamawa Pedro
p. Walikiwa Miguel
(1) Jesús Santisteban Ávila, prácticas de Aymara elemental
viernes, 9 de marzo de 2012
LA ANTIGÜEDAD DEL AYMARA
Nosotros estamos inmersos en un auto compromiso que consiste en estudiar el Idioma Aymara, con la finalidad de colaborar en su escritura.
En ese trance, frecuentes oportunidades de lectura nos permiten encontrar afirmaciones de orden teórico.
Una de ellas afirma que el Idioma Aymara es lengua muy antigua. Nosotros preguntamos: cuán antigua puede ser esta lengua Aymara? Igualmente antigua como el Hebreo, como el Sánscrito, como el Maya?
Esta es nuestra inquietud preparatoria para celebrar el 21 de marzo próximo, la ocasión del Año Nuevo Cósmico y posteriormente el Año Nuevo Aymara.
En ese trance, frecuentes oportunidades de lectura nos permiten encontrar afirmaciones de orden teórico.
Una de ellas afirma que el Idioma Aymara es lengua muy antigua. Nosotros preguntamos: cuán antigua puede ser esta lengua Aymara? Igualmente antigua como el Hebreo, como el Sánscrito, como el Maya?
Esta es nuestra inquietud preparatoria para celebrar el 21 de marzo próximo, la ocasión del Año Nuevo Cósmico y posteriormente el Año Nuevo Aymara.
viernes, 2 de marzo de 2012
APILL YAP LURIRIWA (1)
a. Jilamax akankiti? Kawkinsa jilamax?
b. Jilaxax janiw akankiti. Huancanenkiwa.
a. Jupanx kuna sutipax?
b. Sutipax Hermenegildo Apazawa. Kimsa tunka pusini maraniwa. Sapat luririwa. Hermenegildo suma jilaxawa.
a. Ukjama Luisa. Jilamax masixarakiwa. Refresk umañ munti.
b. Jacoba kullakamasti? Kawkinkisa kullakamax?
a. Jacobax Arekipankiwa. Ukapti janiw akar jutakiti. Suxta maraw niy khurinkta. Jumasti, Luisa?
b. Jichhürox yap luririwa. Apill yap luririwa.
a. Ukhama.. Jumax eskwelanktati?
b. Jisa eskwelanktwa. Jumasti, markanktati?
a. Janiw markankiti. Yunguyonktwa. Ukhamaraki t'ant'a luriritwa.
b. Kawkinkisa Pedroxa..
a. Khä utankiwa..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
b. Jilaxax janiw akankiti. Huancanenkiwa.
a. Jupanx kuna sutipax?
b. Sutipax Hermenegildo Apazawa. Kimsa tunka pusini maraniwa. Sapat luririwa. Hermenegildo suma jilaxawa.
a. Ukjama Luisa. Jilamax masixarakiwa. Refresk umañ munti.
b. Jacoba kullakamasti? Kawkinkisa kullakamax?
a. Jacobax Arekipankiwa. Ukapti janiw akar jutakiti. Suxta maraw niy khurinkta. Jumasti, Luisa?
b. Jichhürox yap luririwa. Apill yap luririwa.
a. Ukhama.. Jumax eskwelanktati?
b. Jisa eskwelanktwa. Jumasti, markanktati?
a. Janiw markankiti. Yunguyonktwa. Ukhamaraki t'ant'a luriritwa.
b. Kawkinkisa Pedroxa..
a. Khä utankiwa..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
viernes, 24 de febrero de 2012
JUMAX PUNONKTATI? (1)
-Jisa, Punonktwa, Tata. Jilaxar Huancanekiwa. Kullakaxar Yunguyonkiwa. Jumasti, Punonktati, Tata.
-Jisa, Punonktwa. Warmixax Julinkiwa. Qharurosti masixaru visitirit sarata?
-Jisa, sarawa. Suma alwax Plateria markar sarawa. Masimaru Plateriankiwa. Jupax chawlla katuriwa. Jumasti chawlla aych manq'a muntati?
- Jisa, k'arachi aych muntawa. Ispi, karachi, truch aych sumanakawa. Khä jawir janiwa chawlla utjkiti. Ilaven markar alta. Ukhawa, jakisiñkama.
- Waliki, Tata, jakisiñkama.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
-Jisa, Punonktwa. Warmixax Julinkiwa. Qharurosti masixaru visitirit sarata?
-Jisa, sarawa. Suma alwax Plateria markar sarawa. Masimaru Plateriankiwa. Jupax chawlla katuriwa. Jumasti chawlla aych manq'a muntati?
- Jisa, k'arachi aych muntawa. Ispi, karachi, truch aych sumanakawa. Khä jawir janiwa chawlla utjkiti. Ilaven markar alta. Ukhawa, jakisiñkama.
- Waliki, Tata, jakisiñkama.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
viernes, 17 de febrero de 2012
LUISAMPI MARIAMPI (1)
Domingox Luisax pampar awatiriwa sarani. Jupax tunka pusini maraniwa. Janiw eskwelaru sarkiti kunalaykutex sapüru uywa awatirit sarani. Ukata jichhuroxa tataxar wali alwax visitiriwa sarani. Taypurox akar jutiniwa. Tukuñatakiwa, Luisax pusi masinakaxa utjiwa: Pedro, Imillo, Jwana, Rosawra. Jupanakax akankiriwa. Ukhamaxa Luisax kusisiña. Jumasti Alberto..kunas parlta.
Ah..Mariax kullakaxawa. Jupax suma imilla wawarakiwa. Domingox qollur ovejanaka awatirit sararakiwa. Tunka suxtani maraniwa. Janiw masipaxa utjkiti. Mariax kusisirakiwa. Ukjama..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
Ah..Mariax kullakaxawa. Jupax suma imilla wawarakiwa. Domingox qollur ovejanaka awatirit sararakiwa. Tunka suxtani maraniwa. Janiw masipaxa utjkiti. Mariax kusisirakiwa. Ukjama..
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios en Aymara elemental.
viernes, 10 de febrero de 2012
JUMAX KAWKINKIRITASA, MAMA
- Tata, mayay jiskt'asima.
- Kunas Mama.
- Aka markax Punu markati.
- Jisa Mama, kawkinsa sarañ munta.
- Chukwit markar sarañ munta.
- Ukhamaw Mama. Jumax kawkinkiritasa.
- Pumatankiritwa. Jumasti, Tata.
- Nayax akankiritwa.
- Kunpañerumasti..kawkinkirisa.
- Janiw yakti.
- Aka yuqallakasti.
- Jupax Ilavenkiriwa. Jichhurox Juliru sarani. Jupax sobrinoxawa.
- Ukhamawa, Tata. Jikisiñkama.
- Waliki Mama.. jikisiñkama.
Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
- Kunas Mama.
- Aka markax Punu markati.
- Jisa Mama, kawkinsa sarañ munta.
- Chukwit markar sarañ munta.
- Ukhamaw Mama. Jumax kawkinkiritasa.
- Pumatankiritwa. Jumasti, Tata.
- Nayax akankiritwa.
- Kunpañerumasti..kawkinkirisa.
- Janiw yakti.
- Aka yuqallakasti.
- Jupax Ilavenkiriwa. Jichhurox Juliru sarani. Jupax sobrinoxawa.
- Ukhamawa, Tata. Jikisiñkama.
- Waliki Mama.. jikisiñkama.
Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
viernes, 3 de febrero de 2012
PÄ AMPARANAKA (1)
. Askichurata suma kullaka, kamisaraki!
. Jumasti, khititakis... khitirus parlta.
. Kullakaxar parlta. Nayan sutijax kupi amparawa. Jumax suma kullakaxaru. Sutimax ch'ika amparawa.
. Kusasá suma kullaka. Nayax ch'ika amparawa; jumax kupi amparawa. Kullakanakasawa.
. Iyaw ch'ika ampara; jichhurox kunas lurta: ch'iar ch'uñ allpi lurtati; k'ispiñ t'ant'a lurtaraktati..
. Janiw. Taypurux yap lurtan. Jupha yap lurtan, jisk'a imilla.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios de escritura en idioma Aymara elemental.
. Jumasti, khititakis... khitirus parlta.
. Kullakaxar parlta. Nayan sutijax kupi amparawa. Jumax suma kullakaxaru. Sutimax ch'ika amparawa.
. Kusasá suma kullaka. Nayax ch'ika amparawa; jumax kupi amparawa. Kullakanakasawa.
. Iyaw ch'ika ampara; jichhurox kunas lurta: ch'iar ch'uñ allpi lurtati; k'ispiñ t'ant'a lurtaraktati..
. Janiw. Taypurux yap lurtan. Jupha yap lurtan, jisk'a imilla.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicios de escritura en idioma Aymara elemental.
viernes, 27 de enero de 2012
UTA LURIRIWA (1)
. Lawra, Tatamanx kunas sutipax.
. Sutipax Abraham Apazawa.
. Kawkinsa Tatamax trabaji.
. Khayan trabaji; jupax uta luririwa. Jichhürox janiw akankiti; Plateria markar alwax sarti. Parlaña munta.
. Jisa, parlaña muntwa. Akana qawqha uta luririnasa utji. Waljaniti. Kawkinsa suma utanakax utji.
. Ah.. ukana walja uta luririnakaxa utji; (pusi, soxta..) waljaniwa. Punon suma utanakax utjiwa. Ilave markar suma utanakax utjirakiwa.
. Awatirinakasti.
. Kimsaniw.
. Chawlla katurinakasti.
. Janiw chawlla katurinakaxa utjkiti. Khä jisk'a jawir janiw sumakiti.
. Sutipax Abraham Apazawa.
. Kawkinsa Tatamax trabaji.
. Khayan trabaji; jupax uta luririwa. Jichhürox janiw akankiti; Plateria markar alwax sarti. Parlaña munta.
. Jisa, parlaña muntwa. Akana qawqha uta luririnasa utji. Waljaniti. Kawkinsa suma utanakax utji.
. Ah.. ukana walja uta luririnakaxa utji; (pusi, soxta..) waljaniwa. Punon suma utanakax utjiwa. Ilave markar suma utanakax utjirakiwa.
. Awatirinakasti.
. Kimsaniw.
. Chawlla katurinakasti.
. Janiw chawlla katurinakaxa utjkiti. Khä jisk'a jawir janiw sumakiti.
viernes, 20 de enero de 2012
CHUY MARIA, PEDROSTI (1)
- Chuy Maria, Pedrosti.
-Janiw akankiti. Janirakiw pampar purkiti. Parlañ munta.
-Janiw parlañ muntkiti; jiskt'asima munta.
- Kunas Mama.
- Kawkinkisa suma wallpanakax utji. Pä tunka wallpanakaxa alt muntwa.
- Tacna markana suma wallpanakaxa utjiwa, mama. Arekipa markana utjirakiwa.
- Ukhamawa Maria, Diospagara.
- Iyaw suma Mama.
(1) Jesús Santisteban Ávila. ejercicio de escritura en Aymara elemental.
-Janiw akankiti. Janirakiw pampar purkiti. Parlañ munta.
-Janiw parlañ muntkiti; jiskt'asima munta.
- Kunas Mama.
- Kawkinkisa suma wallpanakax utji. Pä tunka wallpanakaxa alt muntwa.
- Tacna markana suma wallpanakaxa utjiwa, mama. Arekipa markana utjirakiwa.
- Ukhamawa Maria, Diospagara.
- Iyaw suma Mama.
(1) Jesús Santisteban Ávila. ejercicio de escritura en Aymara elemental.
viernes, 13 de enero de 2012
YANAPASIR UYWANAKAWA (1)
- Uka uywanakax uywanakamati. Sallqa uywanakati.
- Janiw sallqakiti, uta yanapasir uywanakawa. Sapürur sapururjama awatiriwa sara. Pampar awatiriwa sara. Luisax qollun awatiriwa sarani; sapürur sapururjama alwaj awatiriwa sarani. Anchhichitax khä tunka payani ovejanakaxa pampar awatiriwa sartwa. Jumasti, uywanakax utjiti.
- Janiw utjkiti. Khä janq'u kamionax nayan kamionawa.
- Waliki.
Nota.(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
- Janiw sallqakiti, uta yanapasir uywanakawa. Sapürur sapururjama awatiriwa sara. Pampar awatiriwa sara. Luisax qollun awatiriwa sarani; sapürur sapururjama alwaj awatiriwa sarani. Anchhichitax khä tunka payani ovejanakaxa pampar awatiriwa sartwa. Jumasti, uywanakax utjiti.
- Janiw utjkiti. Khä janq'u kamionax nayan kamionawa.
- Waliki.
Nota.(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
viernes, 6 de enero de 2012
WARA WARANAKAXA (1)
-Suma waynito, jisk'a masixawa: akana kunas uñjta, pampati, thakiti, utati. Janiw kunas utjkiti.
- Ah.. mama, khä Kancharani qolluna kimsa wara waranakax uñjta. Khayana kimsa wara waranakax utjiwa. Luisax, kullakaxaru, pusi wara waranakax uñjirakiwa. Pedrox janiw wara waranakax uñjkiti; walja wari wawanakax uñji. Josexa pä wiphalanaka uñji.
-Ukhamawa waynito. Diospagara. Qhipürkama.
-Qhipürkama, mä.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
- Ah.. mama, khä Kancharani qolluna kimsa wara waranakax uñjta. Khayana kimsa wara waranakax utjiwa. Luisax, kullakaxaru, pusi wara waranakax uñjirakiwa. Pedrox janiw wara waranakax uñjkiti; walja wari wawanakax uñji. Josexa pä wiphalanaka uñji.
-Ukhamawa waynito. Diospagara. Qhipürkama.
-Qhipürkama, mä.
(1) Jesús Santisteban Ávila, ejercicio de escritura en Aymara elemental.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)